Η μεγαλύτερη έρευνα που μελέτησε τους παράγοντες κινδύνου επαγγελματικής εξουθένωσης στους ψυχοθεραπευτές, παρέχει πολύ χρήσιμα και βοηθητικά ευρήματα.
Μία εργασία που απαιτεί τη συναισθηματική εμπλοκή όπως είναι αυτή του θεραπευτή, συχνά αφήνει ένα αίσθημα εξάντλησης, εξουθένωσης και σύγχυσης για το αν έχουν πράξει σωστά. Οι κλινικοί ψυχολόγοι και οι ψυχοθεραπευτές ζουν την κάθε μέρα τους ερχόμενοι αντιμέτωποι με τα πιο δύσκολα συναισθήματα και τα προβλήματα των θεραπευόμενων τους, οπότε δεν αποτελεί έκπληξη το ότι το burnout είναι ένα κοινό πρόβλημα για πολλούς επαγγελματίες του κλάδου. Για μία καλύτερη κατανόηση των παραγόντων κινδύνου επαγγελματικής εξουθένωσης των ψυχοθεραπευτών, ένα νέο άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Journal of Clinical Psychology μελέτησε τα ευρήματα ερευνών των τελευταίων 30 ετών.
Οι ψυχολόγοι Σιμιονάτο και Σίμπσον από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Αυστραλίας, συγκέντρωσαν 40 δημοσιευμένα άρθρα, τα οποία αφορούσαν τουλάχιστον 9.000 ψυχοθεραπευτές. Κατά μέσο όρο οι συμμετέχοντες παρουσίασαν χαμηλά έως μέτρια επίπεδα επαγγελματικού στρες και παραπάνω από τους μισούς ερωτηθέντες δήλωσαν μέτρια έως υψηλά επίπεδα εξουθένωσης. Αν και το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης είναι ένα φαινόμενο πολυπαραγοντικό, το burnout φαίνεται βιβλιογραφικά ότι συντίθεται από τρεις επιμέρους έννοιες:
τη συναισθηματική εξάντληση
την αποπροσωποποίηση
την αίσθηση μειωμένων προσωπικών επιτευγμάτων
Το επικρατέστερο από αυτά τα στοιχεία στους ψυχοθεραπευτές είναι η συναισθηματική εξάντληση, δηλαδή ένα αίσθημα φυσικής και συναισθηματικής κόπωσης στην εργασία.
Τα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης είναι πιο υψηλά σε ψυχολόγους με λιγότερη εμπειρία και με μειωμένη αυτοπεποίθηση για την επαγγελματική τους ικανότητα. Πολλές έρευνες ανέδειξαν ότι η έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος εντός και εκτός του χώρου εργασίας σχετίζεται επίσης με το burnout.
Ωστόσο, άλλες έρευνες έδειξαν ότι η συχνή συζήτηση για τη δυσαρέσκεια από το επάγγελμα του ψυχοθεραπευτή, ανεβάζει από μόνη της τα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης. Αυτό θα μπορούσε να συμβαίνει επειδή οι θεραπευτές όταν νιώθουν υπερφορτωμένοι είναι πολύ πιθανό να βρουν διέξοδο εκφράζοντας τα συναισθήματά τους για να νιώσουν πως αποφορτίζονται.
Βέβαια, άλλες έρευνες δείχνουν ότι η αποφόρτιση μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο για την ανάρρωση μετά από στρεσογόνες καταστάσεις. Και σε άλλες περιπτώσεις, τα ευρήματα ερευνών είναι αντικρουόμενα. Για παράδειγμα, σε 5 έρευνες βρέθηκε ότι οι γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς στο burnout, σε 3 έρευνες ότι οι άνδρες ήταν πιο επιρρεπείς και σε 6 έρευνες ότι δεν έχει σημασία το φύλο του θεραπευτή.
Προστατευτικές στρατηγικές και συμπεριφορές από το burnout
Η βιβλιογραφική ανασκόπηση αναδύει επίσης προστατευτικές στρατηγικές και συμπεριφορές για τους θεραπευτές, όπως η διατήρηση προσωπικών ορίων για να υπάρχει κάποια συναισθηματική απόσταση από τα προβλήματα των θεραπευόμενων. Ακόμα μία παρατήρηση, ήταν ότι οι θεραπευτές που δε χρησιμοποιούσαν το χιούμορ ή το χρησιμοποιούσαν για να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, βίωναν υψηλά επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης, χωρίς ωστόσο να είναι ξεκάθαρο αν η απουσία χιούμορ αποτελεί αίτιο ή αποτέλεσμα του burnout.
Τα ευρήματα για τα στοιχεία της προσωπικότητας που σχετίζονται με το burnout είναι πιο ξεκάθαρα, διότι είναι πιο σταθεροί οι παράμετροι που μετρώνται. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η τελειομανία, ο νευρωτισμός και η υπερευαισθησία σε δυσάρεστα γεγονότα οδηγούν σε υψηλά επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης.
Επίσης, οι λιγότερο εξωστρεφείς θεραπευτές, ίσως επειδή δεν έχουν δυνατό υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο αναφέρουν συχνά να υποφέρουν από burnout.
Οι ψυχολόγοι με βάση τα ευρήματά τους παρέχουν κάποιες συγκεκριμένες προτροπές: όρια, αναζήτηση υποστηρικτικού δικτύου και χιούμορ. Επίσης, κάποια ευρήματα υποδεικνύουν ότι το mindfulness βοηθάει στη διακοπή του μηρυκασμού και των μη ρεαλιστικών προσδοκιών. Οι επόπτες οφείλουν να γνωρίζουν ότι οι θεραπευτές που έχουν αυτοπεποίθηση για τις δυνατότητές τους είναι πιο πιθανό να αποφύγουν τη συναισθηματική υπερφόρτωση, αλλά όλες τους οι δυσκολίες πρέπει να αναγνωρίζονται και να μπαίνουν σε ένα πλαίσιο.
“Επειδή οι επιρροές της προσωπικότητας του κάθε ανθρώπου στον επαγγελματικό του ρόλο είναι δεδομένες, οφείλει ο καθένας πριν θελήσει να βρεθεί αντιμέτωπος με τις προκλήσεις ενός επαγγέλματος να αξιολογήσει ολιστικά τον εαυτό του.”
Συγκεκριμένα, ένας θεραπευτής, πριν επιλέξει το συγκεκριμένο επάγγελμα, οφείλει να αναλογιστεί τις υψηλές απαιτήσεις, τα αιτήματα που μπορεί να διαχειριστεί από τους θεραπευόμενούς του, το περιβάλλον μέσα στο οποίο θα εργάζεται, καθώς και να αξιολογήσει αν έχει τόσο τα τεχνικά προσόντα και γνώσεις όσο και τη συμβατή ιδιοσυγκρασία, διαφορετικά μπορεί να πληρώσει το τίμημα της επιλογής του σε βάθος χρόνου με το δικό του ψυχικό κόστος.
Πηγή: Journal of Clinical Psychology
Απόδοση: Γλυκερία Αποστολοπούλου, Ψυχολόγος