"Η αβεβαιότητα είναι η μόνη βεβαιότητα. Το να γνωρίζεις πώς να ζεις με την ανασφάλεια, είναι η μόνη ασφάλεια.” John Allen Paulos
Ζούμε μια παρατεταμένη περίοδο αλλαγών, αστάθειας και αβεβαιότητας. Και η ζωή με τόση αβεβαιότητα, είναι αντικειμενικά δύσκολη. Ο εγκέφαλός μας αντιλαμβάνεται την αστάθεια ως “απειλή” και στην προσπάθειά του να μας “προστατεύσει”, εστιάζει και αναλύει συνεχώς την αβεβαιότητα, ψάχνοντας οτιδήποτε θα μπορούσε να μας δώσει λύσεις…
Αν και η φυσική εξέλιξη έχει προγραμματίσει τον εγκέφαλό μας να αντιστέκεται στην αβεβαιότητα, η πραγματικότητα είναι το μέλλον ήταν, είναι και θα παραμείνει πάντα απρόβλεπτο. “Η αβεβαιότητα είναι η μόνη βεβαιότητα που υπάρχει”, έγραψε ο μαθηματικός John Allen Paulos. “Το να γνωρίζεις πώς να ζεις με την ανασφάλεια, είναι η μόνη ασφάλεια”. Και σε πρωτόγνωρες καταστάσεις όπως η πανδημία η οποία έχει αλλάξει ριζικά τις ρουτίνες μας, έχει αναβάλει ή ακυρώσει μερικά από τα καλύτερα σχεδιασμένα πλάνα μας και χωρίς εικόνα του πότε θα τελειώσει, είναι αναγκαίο να “συμφιλιωθούμε” και να μάθουμε να ζούμε, αλλά και να προχωράμε μπροστά, μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον αστάθειας και αβεβαιότητας.
Πώς μπορούμε λοιπόν να διαχειριστούμε, λειτουργήσουμε αποτελεσματικά αλλά και αναπτυχθούμε σε ένα αβέβαιο και σε μεγάλο βαθμό, εκτός ελέγχου μας περιβάλλον; Ακολουθούν μερικές προσεγγίσεις, που μπορεί να σας φανούν χρήσιμες και να βοηθήσουν.
Αποδοχή
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ζούμε δύσκολες και δυσάρεστες καταστάσεις. Αλλά η άρνηση της πραγματικότητας δεν θα βοηθήσει να ανακάμψουμε γρηγορότερα, να μάθουμε, να εξελιχθούμε ή να νιώσουμε καλύτερα. Κατά ένα τρόπο, η αντίσταση παρατείνει τον πόνο και τις δυσκολίες μας, ενισχύοντας τα δυσάρεστα συναισθήματα που νιώθουμε. Υπάρχει βιωματική αλήθεια στο απόφθεγμα που λέει ότι “αυτό που αντιστεκόμαστε, εμμένει.”
Υπάρχει μια εναλλακτική, και για κάποιους ίσως, “ανορθόδοξη” προσέγγιση. Αντί να αντιδρούμε, μπορούμε να δοκιμάσουμε την αποδοχή. Η έρευνα της Kristin Neff έδειξε ότι η αποδοχή – ιδίως η αυτοαποδοχή – οδηγεί σε γαλήνη και ψυχική ισορροπία. Αποδοχή σημαίνει ουσιαστικά να “συναντήσουμε” τη ζωή εδώ που βρίσκεται, και να συνεχίσουμε από εκεί που είμαστε τώρα.
Επειδή η αποδοχή μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε την πραγματικότητα της κατάστασης την παρούσα στιγμή, μας ελευθερώνει να προχωρήσουμε αντί να “παραλύσουμε” ή να είμαστε αναποτελεσματικοί από αμφιβολία ή φόβο. Για να εξασκήσουμε την αποδοχή, απελευθερώνουμε την αντίστασή μας στην προβληματική κατάσταση και αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα που την συνοδεύουν.
Η αποδοχή της τρέχουσας κατάστασης, δεν σημαίνει ότι δεχόμαστε ότι τα πράγματα δεν μπορούν να αλλάξουν. Μπορούμε να αναγνωρίζουμε ότι η πραγματικότητα αυτής της στιγμής είναι περίπλοκη και να συνεχίσουμε την προσπάθεια να βελτιώσουμε την κατάστασή μας. Η εξάσκηση της αποδοχής εν μέσω δυσκολιών, είναι…δύσκολη αλλά επίσης και ένας αποτελεσματικός τρόπος, για να προχωρήσουμε μπροστά.
Υγιή Αυτοφροντίδα
Ένας από τους πιο σημαντικούς τρόπους που μπορούμε να υποστηριχθούμε, είναι να ανακουφίσουμε τον εαυτό μας με ωφέλιμους και υγιείς τρόπους αυτοφροντίδας.
Για να παραμείνουμε ευέλικτοι και αποτελεσματικοί, πρέπει να έχουμε φυσική και ψυχική ενέργεια. Όταν αισθανόμαστε αβέβαιοι ή ανασφαλείς, ο εγκέφαλός μας προσπαθεί να μας κάνει να νιώσουμε “καλά”, ενεργοποιώντας τα συστήματα ντοπαμίνης (νευροδιαβιβαστής ευφορίας). Η απελευθέρωση ντοπαμίνης μας παρακινεί να αναζητήσουμε ανταμοιβές, κάνοντας τους όποιους "πειρασμούς" πολύ πιο δελεαστικούς. Σκεφτείτε το σαν ο εγκέφαλός να σας ωθεί προς ένα είδος “παρηγοριάς” … με ένα ποτήρι κρασί επιπλέον αντί να ξαπλώσετε ή ένα μεγάλο μπολ παγωτό ή προσθέτοντας κάτι ακόμα, στο online shopping καλάθι σας…
Αλλά αντί να στραφούμε στα social media, στο πρόχειρο φαγητό ή ποτό για να χαλαρώσουμε τα κουρασμένα νεύρα μας, είναι υγιέστερο να ανακουφίσουμε τον εαυτό μας με επωφελείς τρόπους. Δημιουργήστε προκαταβολικά μια “λίστα” με υγιείς τρόπους χαλάρωσης και “αποσυμπίεσης”. Μπορείτε να πάτε για περπάτημα στη φύση ή να προγραμματίστε μια βιντεοκλήση με ένα φίλο/φίλη. Κρατείστε επίσης και ένα ημερολόγιο που θα καταχωρείτε καθημερινά πράγματα που είστε ευγνώμονες.
Αυτά τα πράγματα μπορεί να φαίνονται “μικρά” αλλά βοηθούν να νιώσουμε, και να είμαστε καλύτερα.
Μην Πιστεύτε Όλα Όσα Σκέφτεστε
Ίσως η πιο σημαντική προσέγγιση, ειδικότερα για τη μείωση του άγχους, είναι το να μην πιστεύουμε όλα όσα “σκεφτόμαστε”. Σε αβέβαιες στιγμές, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μην αποδεχόμαστε αυτόματα σκέψεις που υποστηρίζουν το χειρότερο σενάριο.
Προφανώς και είναι χρήσιμο να εξετάσουμε και τα αρνητικά σενάρια ώστε να σταθμίσουμε τους κινδύνους και να αποτρέψουμε πιθανή αποτυχία. Αλλά αν πιστέψουμε απόλυτα τις αρνητικές σκέψεις, τείνουμε να λειτουργούμε συναισθηματικά και αντιδραστικά, ως η χειρότερη περίπτωση να συμβαίνει ήδη στη ζωή μας και όχι μόνο στο μυαλό μας. Στενοχωριόμαστε για πράγματα που δεν έχουμε χάσει και αντιδρούμε σε γεγονότα, που δεν έχουν καν συμβεί. Αν παγιδευτούμε σε αυτές τις σκέψεις, νιώθουμε φοβισμένοι και ακόμα περισσότερο ανασφαλείς...
Επιπλέον, η αρνητική προδιάθεση (negativity bias) του νου, μπορεί να μας οδηγήσει σε αποτυχία. Οι αρνητικές προσδοκίες, μπορεί τελικά να γίνουν "αυτοεκπληρούμενη προφητεία". Και όταν περιμένουμε τα χειρότερα, ο λογικός νους "μπλοκάρει" και αδυνατούμε να δούμε ευκαιρίες ή να ανταποκριθούμε στις προκλήσεις με δημιουργικότητα και σθένος.
Δώστε Προσοχή
Το αντίθετο της αβεβαιότητας δεν είναι βεβαιότητα, είναι η ενσυνειδητότητα. Αντί να φανταζόμαστε ένα γκρίζο και τρομακτικό μέλλον, μπορούμε να φέρουμε την προσοχή μας στο παρόν, μέσα από τις αισθήσεις της αναπνοής ή του σώματος. Κάθε φορά που πλένουμε τα χέρια μας για παράδειγμα, μπορούμε να αναρωτηθούμε: “Που ταξιδεύει ο νους μου τώρα;”
Ακόμα και όταν φαίνεται ότι όλα είναι εκτός του ελέγχου, πάντα μπορούμε να ελέγξουμε το που εστιάζουμε την προσοχή μας. Μπορούμε επίσης να απενεργοποιήσουμε τις ειδοποιήσεις από τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης και έτσι αποφεύγουμε να κρατούν σε “ομηρία” την προσοχή μας. Μπορούμε να διακόψουμε το αναμάσημα αρνητικών σκέψεων και καταστροφικών σεναρίων, παρατηρώντας τι πραγματικά συμβαίνει γύρω μας και μέσα μας, στο παρόν.
Αναγνωρίζοντας τι πραγματικά βιώνουμε, εμποδίζει μια δυσάρεστη εξωτερική πραγματικότητα να διαχυθεί και διαμορφώσει τον εσωτερικό μας κόσμο. Μας επιτρέπει να αποφύγουμε την αντιδραστικότητα και να διατηρήσουμε νηφαλιότητα και “καθαρό μυαλό"!
Βρίσκοντας Νόημα Στο “Χάος”
Οι ψυχολόγοι ορίζουν το “νόημα” σε σχέση με τη ζωή μας ως “μια πνευματική και συναισθηματική εκτίμηση του βαθμού στον οποίο αισθανόμαστε ότι η ζωή μας έχει σκοπό, αξία και αντίκτυπο”. Οι άνθρωποι, παρακινούμαστε περισσότερο από τη σημασία που έχουμε για άλλους ανθρώπους. Θα εργαστούμε σκληρότερα, περισσότερο και καλύτερα -και θα αισθανόμαστε πιο ευτυχισμένοι για τη δουλειά που κάνουμε- όταν γνωρίζουμε ότι και κάποιος άλλος ωφελείται από τις προσπάθειές μας. Όταν βλέπουμε μια κατάσταση που χρειάζεται βοήθεια, το επόμενο που κάνουμε είναι να δούμε πώς μπορούμε να είμαστε μέρος της λύσης. Ποιες δεξιότητες, ταλέντα ή εμπειρία μας μπορούν να φανούν χρήσιμα και πώς μπορούμε να προσφέρουμε και υποστηρίξουμε.
Το νόημα και ο σκοπός είναι πηγές ελπίδας. Όταν ο κόσμος φαίνεται μπερδεμένος ή αβέβαιος, νιώθοντας μια αίσθηση σκοπού και γνωρίζοντας ότι μπορούμε να συνεισφέρουμε στους άλλους, μπορεί να μας ευχαριστήσει και να μας κάνει να νιώσουμε καλύτερα.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι έχουμε μια ζωή. Ας τη ζήσουμε όσο πιο δημιουργικά μπορούμε, με αποδοχή της πραγματικότητας, αυτοφροντίδα, εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και προσφορά.
Εν κατακλείδι, μην κάθεστε και περιμένετε απλά να περάσει αυτή η δοκιμασία. Μην παραδοθείτε στο συναίσθημα της αδυναμίας, ενώ περιμένουμε ένα εμβόλιο. Σκεφθείτε τι θέλατε να κάνετε; Σε τι πιστεύετε και ελπίζετε; Πώς μπορείτε να χτίσετε μια νέα, και ίσως διαφορετική ζωή πάνω σ’ αυτό;
Το μόνο βέβαιο είναι ότι έχουμε μια ζωή. Ας την ζήσουμε λοιπόν όσο πιο δημιουργικά μπορούμε, με αποδοχή της πραγματικότητας, εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, αυτοφροντίδα και προσφορά, ξεκινώντας από σήμερα!
Μετάφραση/Προσαρμογή: Βασίλης Θ. Ξυπολιάς, Εκπαιδευτής Mindfulness & MBSR, CFM/UMASS
Πρωτότυπο Άρθρο: “Seven Ways to Cope with Uncertainty” by Christine Carter, Ph.D. / The Greater Good Science Center
Mάθετε πως μπορείτε να μειώσετε το άγχος, να αυξήσετε την απόδοση και να απολαμβάνετε περισσότερο τις στιγμές της ζωής σας, μέσω των online προγραμμάτων ανάπτυξης ενσυνειδητότητας της Mindfulness 360. Επίσης εγγραφείτε στο newsletter μας για να λαμβάνετε απευθείας στο email σας νέα άρθρα και πληροφορίες για προγράμματα και workshops της Mindfulness 360